قالَ أَ رَأَيْتَكَ هذَا الَّذِي كَرَّمْتَ عَلَيَّ لَئِنْ أَخَّرْتَنِ إِلى يَوْمِ الْقِيامَةِ لَأَحْتَنِكَنَّ ذُرِّيَّتَهُ إِلاَّ قَلِيلاً ﴿۶۲﴾
[آنگاه] گفت: آیا توجّه داری آن کس که بر من کرامتش دادی [نژادی پست‌تر از من دارد(1)]؟! اگر تا روز رستاخیز مرا مهلت دهی، بر فرزندان او - جز اندکی(2) مهار زنم.288
اسراء (17)
62
برای توجیه افزوده، به آیات 12 اعراف(7) و 33 حجر(15) توجّه فرمایید.
این عدّه قلیل در آیات 39 و 40 حجر(15) معرّفی شده‌اند.
قالَ اذْهَبْ فَمَنْ تَبِعَكَ مِنْهُمْ فَإِنَّ جَهَنَّمَ جَزاؤُكُمْ جَزاءً مَوْفُوراً ﴿۶۳﴾
[خدا] گفت: برو، جزای [تو و] هر که از آنان که از تو پیروی کند، دوزخ است، در حالی که جزای کاملی است.288
اسراء (17)
63
وَ اسْتَفْزِزْ مَنِ اسْتَطَعْتَ مِنْهُمْ بِصَوْتِكَ وَ أَجْلِبْ عَلَيْهِمْ بِخَيْلِكَ وَ رَجِلِكَ وَ شارِكْهُمْ فِي الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ وَ عِدْهُمْ وَ ما يَعِدُهُمُ الشَّيْطانُ إِلاَّ غُرُوراً ﴿۶۴﴾
هر که از آنان را که بتوانی، با آوای خود تحریک کن و به یاری سواران و پیادگانت بر آنان نهیب بزن و در [نحوه اکتساب و خرج] اموال و [تربیت] فرزندانشان مشارکت داشته باش و آنان را با وعده‌ها سرگرم کن؛ و شیطان جز فریب و دروغ به آنان وعده نمی‌دهد.288
اسراء (17)
64
إِنَّ عِبادِي لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطانٌ وَ كَفى بِرَبِّكَ وَكِيلاً ﴿۶۵﴾
بر بندگان [خاصّ] من سلطه‌ای نخواهی داشت(1)؛ و صاحب‌اختیار تو به عنوان کارگزار کافی است.288
اسراء (17)
65
این بندگان خاصّ در آیات 99 نحل(16) معرّفی شده‌اند؛ ضمناً در این رابطه به آیات 200 و 201 اعراف(7) نیز توجّه فرمایید.
رَبُّكُمُ الَّذِي يُزْجِي لَكُمُ الْفُلْكَ فِي الْبَحْرِ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ إِنَّهُ كانَ بِكُمْ رَحِيماً ﴿۶۶﴾
صاحب‌اختیار شماست که کشتیها را در دریا برای شما می‌راند تا از افزون‌بخشی او [روزی] بجویید؛ به راستی خدا نسبت به شما مهربان است.288
اسراء (17)
66
وَ إِذا مَسَّكُمُ الضُّرُّ فِي الْبَحْرِ ضَلَّ مَنْ تَدْعُونَ إِلاَّ إِيَّاهُ فَلَمَّا نَجَّاكُمْ إِلَى الْبَرِّ أَعْرَضْتُمْ وَ كانَ الْإِنْسانُ كَفُوراً ﴿۶۷﴾
چون در دریا گزندی به شما رسد، همه کسانی که [آنان را به بزرگی] می‌خواندید، [از نظر شما] ناپدید خواهند شد، مگر خدا، و چون شما را به خشکی رساند، [از او] روی می‌گردانید؛ و انسان همواره ناسپاس بوده است(1).289
اسراء (17)
67
مفهوم این آیه به بیان دیگری در آیات 12 یونس(10) ، 65 عنکبوت(29) و 51 فصلت(41) آمده است.
أَ فَأَمِنْتُمْ أَنْ يَخْسِفَ بِكُمْ جانِبَ الْبَرِّ أَوْ يُرْسِلَ عَلَيْكُمْ حاصِباً ثُمَّ لا تَجِدُوا لَكُمْ وَكِيلاً ﴿۶۸﴾
آیا [پس از نجات از دریا] ایمنید از اینکه شما را در بخشی از خشکی فروبَرَد یا بر سر شما طوفانی ریگبار بفرستد، و کارگزاری برای خویش نیابید؟289
اسراء (17)
68
أَمْ أَمِنْتُمْ أَنْ يُعِيدَكُمْ فِيهِ تارَةً أُخْرى فَيُرْسِلَ عَلَيْكُمْ قاصِفاً مِنَ الرِّيحِ فَيُغْرِقَكُمْ بِما كَفَرْتُمْ ثُمَّ لا تَجِدُوا لَكُمْ عَلَيْنا بِهِ تَبِيعاً ﴿۶۹﴾
یا ایمن شده‌اید از اینکه بار دیگر شما را به دریا بازگرداند و تندبادی شکننده بر شما فرستد و به سزای ناسپاسی، غرقتان گرداند، و هیچ دادخواهی به خاطر آن [مجازات] در برابر ما نیابید؟289
اسراء (17)
69
وَ لَقَدْ كَرَّمْنا بَنِي آدَمَ وَ حَمَلْناهُمْ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْناهُمْ مِنَ الطَّيِّباتِ وَ فَضَّلْناهُمْ عَلى كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَفْضِيلاً ﴿۷۰﴾
بنی‌آدم را گرامی داشتیم(1) و در خشکی و دریا [بر مرکب] سوارشان کردیم(2) و از نعمتهای پاکیزه روزیشان دادیم و آنان را بر بسیاری از آفریدگان خویش آشکارا برتری بخشیدیم(3).289
اسراء (17)
70
به آیه 4 تین(95) توجّه فرمایید.
به آیه 12 زخرف(43) توجّه فرمایید.
در این آیه تصریح شده که خدا انسان را بر بسیاری از مخلوقات برتری داده نه بر تمامی آنها. بدین قرار نظریه معروف «انسان اشرف مخلوقات» که تنها متکی بر دلایل عقلی است، احتمالاً زیر سؤال می‌رود. فقط می‌توان گفت جای بررسی دارد. واللّه اعلم.
يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ فَمَنْ أُوتِيَ كِتابَهُ بِيَمِينِهِ فَأُولئِكَ يَقْرَؤُنَ كِتابَهُمْ وَ لا يُظْلَمُونَ فَتِيلاً ﴿۷۱﴾
روزی که هر گروهی را با دفتر اعمالشان(1) فرامی‌خوانیم، آنان که کارنامه‌شان به دست راستشان داده شود، [با سرور] آن را مطالعه می‌کنند و مورد کمترین(2) ظلمی قرار نمی‌گیرند.289
اسراء (17)
71
از نظر معنی و مفهوم «امام» در اینجا، با آیه 12 یس(36) و نیز با نیمه دوم همین آیه مقایسه فرمایید. آیه 28 جاثیه(45) نیز مؤید این معنی است که انتخاب کرده‌ایم.
به زیرنویس سوّم آیه 77 نساء(4) مراجعه فرمایید.