يَسْتَبْشِرُونَ بِنِعْمَةٍ مِنَ اللَّهِ وَ فَضْلٍ وَ أَنَّ اللَّهَ لا يُضِيعُ أَجْرَ الْمُؤْمِنِينَ ﴿۱۷۱﴾
به نعمت و افزونبخشیای از [جانب] خدا و اینکه خدا پاداش مؤمنان را تباه نخواهد کرد، شادی میکنند.72
آلعمران (3)
171
الَّذِينَ اسْتَجابُوا لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ مِنْ بَعْدِ ما أَصابَهُمُ الْقَرْحُ لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا مِنْهُمْ وَ اتَّقَوْا أَجْرٌ عَظِيمٌ ﴿۱۷۲﴾
کسانی که پس از زخمی شدن [در نبرد احد، باز هم] دعوت خدا و رسول را [برای نبردی دیگر] اجابت کردند(1)، نیکوکاران و پرواپیشگانشان پاداشی بزرگ خواهند داشت؛72
آلعمران (3)
172
در پایان جنگ احد لشگر فاتح ابوسفیان راه مکه را پیش گرفت. در بین راه، ابوسفیان از اینکه کار پیامبرص و یارانش را یکسره نکرده است پشیمان شد و تصمیم به مراجعت به مدینه گرفت تا پیامبر و باقیمانده قوای او را به کلّی نابود سازد. این خبر وقتی به مدینه رسید، فورا پیامبر دستور بسیج به لشگر احد داد و به مقابله ابوسفیان شتافت و در محلی به نام «حمراء الاسد» (از نظر لغوی به معنی «شیر سرخ») که با مدینه 12 کیلومتر فاصله داشت اردو زد. وقتی خبر آمادگی قوای پیامبر برای مقابله به لشگر قریش رسید، ابوسفیان از تصوّر سرسختی نیروهای مدینه دچار تردید شد و به مکه بازگشت. پیامبر پس از سه روز توقّف چون خبر انصراف ابوسفیان را شنید، بدون درگیری به مدینه بازگشت. دو آیه بعد نیز اشاره به همین داستان است.
الَّذِينَ قالَ لَهُمُ النَّاسُ إِنَّ النَّاسَ قَدْ جَمَعُوا لَكُمْ فَاخْشَوْهُمْ فَزادَهُمْ إِيماناً وَ قالُوا حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَكِيلُ ﴿۱۷۳﴾
[همان] کسانی که چون [گروهی از] مردم به ایشان گفتند که: اهالی [مکه] برای [حمله به] شما [سپاهی] گرد آوردهاند، از آنان بترسید، [این سخن] بر ایمانشان افزود و گفتند: خدا ما را کافی است و نیکو کارگزاری است(1).72
آلعمران (3)
173
معنی و مفهوم عبارت اخیر به بیان دیگر در آیه 3 طلاق(65) آمده است.
فَانْقَلَبُوا بِنِعْمَةٍ مِنَ اللَّهِ وَ فَضْلٍ لَمْ يَمْسَسْهُمْ سُوءٌ وَ اتَّبَعُوا رِضْوانَ اللَّهِ وَ اللَّهُ ذُو فَضْلٍ عَظِيمٍ ﴿۱۷۴﴾
آنگاه به نعمت و افزونبخشی خدا [از میدان نبرد] بازگشتند، بیآنکه گزندی به آنها برسد، آنان خشنودی خدا را پیروی کردند(1)؛ و خدا افزونبخشی بیحدّ دارد.73
آلعمران (3)
174
خشنودی خدا از بنده، همواره به دلیل پاداش فراوان، خشنودی بنده را از خدا به دنبال دارد؛ چنانکه در آیات 119 مائده(5) ، 100 توبه(9) ، 22 مجادله(58) ، 28 فجر(89) و 8 بینه(98) ملاحظه میفرمایید.
إِنَّما ذلِكُمُ الشَّيْطانُ يُخَوِّفُ أَوْلِياءَهُ فَلا تَخافُوهُمْ وَ خافُونِ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ ﴿۱۷۵﴾
آن(1) شیطان است که [شما را] از دوستان خود میترساند(2)، اگر ایمان دارید از آنان مترسید [و فقط] از [نافرمانی] من بترسید(3).73
آلعمران (3)
175
در مورد کلمه «ذلکم» به زیرنویس آیه 95 انعام(6) مراجعه فرمایید.
شیخ المفسرین طبرسی در مجمع گفته است: «تقدیر کلام این است: ذلکم الشیطان یخوفکم باولیائه به دلالت قسمت بعدی آیه که میفرماید: فلا تخافوهم و خافون» بدیهی است در غیر این صورت باید میگفت «فلا تخافوه».
به آیه 13 جن(72) توجّه فرمایید.
وَ لا يَحْزُنْكَ الَّذِينَ يُسارِعُونَ فِي الْكُفْرِ إِنَّهُمْ لَنْ يَضُرُّوا اللَّهَ شَيْئاً يُرِيدُ اللَّهُ أَلاَّ يَجْعَلَ لَهُمْ حَظًّا فِي الْآخِرَةِ وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظِيمٌ ﴿۱۷۶﴾
کسانی که به راه کفر و انکار میشتابند، تو را اندوهگین نکنند؛ زیرا آنها هرگز زیانی به خدا نخواهند رساند؛ خدا میخواهد برای آنان در آخرت نصیبی قرار ندهد(1) [که به حال خود رهایشان کرده است]؛ و مجازاتی بزرگ خواهند داشت.73
آلعمران (3)
176
واژه «الاّ» مرکب است از «ان» و «لا». این واژه در آیه 170(همین سوره) نیز از همین مقوله است.
إِنَّ الَّذِينَ اشْتَرَوُا الْكُفْرَ بِالْإِيْمانِ لَنْ يَضُرُّوا اللَّهَ شَيْئاً وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ ﴿۱۷۷﴾
مسلّماً کسانی که انکار را به [بهای] ایمان خریدهاند، هرگز زیانی به خدا نخواهند رساند و مجازاتی دردناک [در انتظار] دارند.73
آلعمران (3)
177
وَ لا يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّما نُمْلِي لَهُمْ خَيْرٌ لِأَنْفُسِهِمْ إِنَّما نُمْلِي لَهُمْ لِيَزْدادُوا إِثْماً وَ لَهُمْ عَذابٌ مُهِينٌ ﴿۱۷۸﴾
انکارورزان هرگز مپندارند مهلتی که به آنان میدهیم به سودشان است؛ به آنان مهلت [و میدان] میدهیم در نتیجه بر بار گناه خود میافزایند؛ و مجازاتی ذلّتبار [در انتظار] دارند(1).73
آلعمران (3)
178
مفهوم آیه به بیان دیگر در آیات 55 و 56 مؤمنون(23) و 4 عنکبوت(29) آمده است؛ نتیجه تصوّرات باطلشان را در آیه 44 انعام(6) ملاحظه فرمایید. در رابطه با این آیه به آیات 44 و 45 قلم(68) هم رجوع فرمایید.
ما كانَ اللَّهُ لِيَذَرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلى ما أَنْتُمْ عَلَيْهِ حَتَّى يَمِيزَ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ وَ ما كانَ اللَّهُ لِيُطْلِعَكُمْ عَلَى الْغَيْبِ وَ لكِنَّ اللَّهَ يَجْتَبِي مِنْ رُسُلِهِ مَنْ يَشاءُ فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ وَ إِنْ تُؤْمِنُوا وَ تَتَّقُوا فَلَكُمْ أَجْرٌ عَظِيمٌ ﴿۱۷۹﴾
خدا بر آن نیست که مؤمنان را در وضع فعلی [اجتماع] شما رها کند، [بلکه صحنههای آزمایش پیش میآورد] تا آنکه پلید را از پاک متمایز کند(1)؛ و بر آن نیست که شما را از غیب آگاه کند [که بدون آزمایش، یکدیگر را بشناسید]، ولیکن خدا از رسولانش هر که را خواهد، برمیگزیند، پس به خدا و رسولانش ایمان آورید؛ اگر ایمان آورید و باپروا باشید، پاداشی بزرگ خواهید داشت.73
آلعمران (3)
179
برای توجیه افزوده، به آیه 48 مائده(5) و لکن لیبلوکم فیما آتاکم توجّه فرمایید.
وَ لا يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ يَبْخَلُونَ بِما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ هُوَ خَيْراً لَهُمْ بَلْ هُوَ شَرٌّ لَهُمْ سَيُطَوَّقُونَ ما بَخِلُوا بِهِ يَوْمَ الْقِيامَةِ وَ لِلَّهِ مِيراثُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ ﴿۱۸۰﴾
کسانی که بر آنچه خدا از افزونبخشی خود به آنها عطا کرده است، بُخل میورزند، هرگز مپندارند که [بُخلشان] به نفع آنان است، بلکه [موجب] شرشان میباشد؛ در روز رستاخیز آنچه درباره آن بُخل ورزیدند، طوق گردنشان خواهد شد؛ و میراث آسمانها و زمین متعلّق به خداست؛ و خدا به آنچه میکنید آگاه است.73
آلعمران (3)
180