سوره فتح (48) - پیروزی
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
به نام خدای گسترده‌مهر [و] جاودان‌مهر-
فتح (48)
-
إِنَّا فَتَحْنا لَكَ فَتْحاً مُبِيناً ﴿۱﴾
بی‌گمان پیروزی آشکاری را [در سفر حدیبیه] برای تو مقدّر کردیم(1)،511
فتح (48)
1
ذکر فعل به صورت ماضی برای حتمی الوقوع بودن آن است. منظور صلح حدیبیه است که به خاطر برکات و فتوحات مترتب بر آن، فتح آشکار نامیده شد. فتح مکه که در سال بعد انجام شد از نتایجِ صلحِ حدیبیه بود. سفر حدیبیه در آغاز شروع، اقدام خطرناکی می‌نمود، ولی منجر به عهدنامه صلح شد که پیروزی درخشانی محسوب می‌شد.
لِيَغْفِرَ لَكَ اللَّهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِكَ وَ ما تَأَخَّرَ وَ يُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَ يَهْدِيَكَ صِراطاً مُسْتَقِيماً ﴿۲﴾
تا خدا گناه گذشته و [آثار آن در] آینده را بر تو ببخشد(1) و نعمت خویش را بر تو به کمال رساند و به راهی راست(2) هدایتت کند.511
فتح (48)
2
منظور از گناهان آینده با توجه به آیه 5 انفطار(82) علمت نفس ما قدمت و اخرت و آیه 13 قیامت(75) ینباء الانسان یومئذ بما قدّم و اخرّ آثار زنجیره‌ای بلندمدت اعمال نیک و بد انسان در نسل‌‌ها و عصرهای بعدی است که به حساب او واریز می‌شود. آیه 12 یس(36) در این مورد صراحت بیشتری دارد. و امّا قرآن در برخی از سوره‌های مکی اشاره می‌کند که رسول خدا(ص) سخت در انتظار نصرت الهی بود زیرا خود و یارانش تحت فشار شدید قرار داشتند. از سوی دیگر خدای تعالی به آنان وعده یاری و پیروزی داده بود (آیه 51 غافر(40)). از این روی در مورد رسیدن به پیروزی شتاب می‌ورزیدند چنان که 4 آیه بعد از آیه قبلی (55 غافر(40)) می‌فرماید: فاصبر ان وعداللّه حق واستعفر لذنبک. و گناه پیامبر چیزی جز شتاب ورزیدن و رسیدن به وعده خدا نبود. از این روی خدا او را از پیامبران گذشته خبر می‌داد که آنها هم گرفتار تکذیب و آزار بودند تا سرانجام نصرت الهی فرا رسید، آیه 34 انعام(6). با این همه طبیعی است که پیامبر و یارانش در برابر مشکلات گاهی برای دستیابی به وعده خدا بشتاب می‌ورزیدند و خدا آنها را از ناشکیبایی برحذر می‌داشت (آیه 214 بقره(2)). سرانجام به لطف خدا صلح حدیبیه روی داد و در پی آن فتح مکه فرا رسید و گناه پیامبر را در مورد عجله برای پیروزی بخشود.
برای شناخت سریع‌تر راه راست به زیرنویس آیه 153 انعام(6) در مورد ده فرمان قرآنی مراجعه فرمایید.
وَ يَنْصُرَكَ اللَّهُ نَصْراً عَزِيزاً ﴿۳﴾
و خدا تو را به صورتی پیروزمندانه [در فتح مکه] یاری کند.511
فتح (48)
3
هُوَ الَّذِي أَنْزَلَ السَّكِينَةَ فِي قُلُوبِ الْمُؤْمِنِينَ لِيَزْدادُوا إِيماناً مَعَ إِيمانِهِمْ وَ لِلَّهِ جُنُودُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ كانَ اللَّهُ عَلِيماً حَكِيماً ﴿۴﴾
اوست که آرامش را بر دلهای مؤمنان القاء کرد تا ایمانی بر ایمان خویش بیفزایند؛ و سپاهیان(1) آسمانها و زمین تنها در اختیار خداست؛ و خدا دانا و فرزانه است؛511
فتح (48)
4
به عنوان مثال، سپاهیانی که در آیه 40 توبه(9) و 125 آل‌عمران(3) مطرح شده‌اند؛ ولی درک چگونگی این سپاه از عهده بشر خارج است؛ به بخش پایانی آیه 31 مدثر(74) توجّه فرمایید.
لِيُدْخِلَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِينَ فِيها وَ يُكَفِّرَ عَنْهُمْ سَيِّئاتِهِمْ وَ كانَ ذلِكَ عِنْدَ اللَّهِ فَوْزاً عَظِيماً ﴿۵﴾
[آرامش و ایمان را القاء کرد] تا مردان و زنان با ایمان را جاودانه در باغهایی [از بهشت] وارد کند که نهرها در دامن آن جاری است و بدیهایشان را بزداید(1)؛ که این نزد خدا [برای مؤمنین] کامیابی بزرگی است؛511
فتح (48)
5
به زیرنویس آیه 7 عنکبوت(29) مراجعه فرمایید.
وَ يُعَذِّبَ الْمُنافِقِينَ وَ الْمُنافِقاتِ وَ الْمُشْرِكِينَ وَ الْمُشْرِكاتِ الظَّانِّينَ بِاللَّهِ ظَنَّ السَّوْءِ عَلَيْهِمْ دائِرَةُ السَّوْءِ وَ غَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ وَ لَعَنَهُمْ وَ أَعَدَّ لَهُمْ جَهَنَّمَ وَ ساءَتْ مَصِيراً ﴿۶﴾
و دورویان و شرک‌‌‌ورزان را اعمّ از زن و مرد که بر خدا بدگمانند(1)، مجازات کند؛ حوادث ناگوار بر آنان باد؛ خدا بر آنان خشم و نفرین کرده و دوزخ را - که بد سرانجامی است - برای آنان آماده کرده است.511
فتح (48)
6
به آیه 12 فتح(همین سوره) توجّه فرمایید.
وَ لِلَّهِ جُنُودُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ كانَ اللَّهُ عَزِيزاً حَكِيماً ﴿۷﴾
سپاهیان آسمانها و زمین تنها در اختیار خداست؛ و خدا فرادست و فرزانه است.511
فتح (48)
7
إِنَّا أَرْسَلْناكَ شاهِداً وَ مُبَشِّراً وَ نَذِيراً ﴿۸﴾
به راستی تو را نمونه و بشارت‌‌دهنده و هشداردهنده فرستادیم.511
فتح (48)
8
لِتُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ تُعَزِّرُوهُ وَ تُوَقِّرُوهُ وَ تُسَبِّحُوهُ بُكْرَةً وَ أَصِيلاً ﴿۹﴾
تا [شما مردم] به خدا و رسولش ایمان آورید و [دین] او را یاری کنید و بزرگش دارید؛ و بامداد و شبانگاه [همواره] خدا را تقدیس نمایید(1).511
فتح (48)
9
به زیرنویس آیه 36 نور(24) مراجعه فرمایید.
إِنَّ الَّذِينَ يُبايِعُونَكَ إِنَّما يُبايِعُونَ اللَّهَ يَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَيْدِيهِمْ فَمَنْ نَكَثَ فَإِنَّما يَنْكُثُ عَلى نَفْسِهِ وَ مَنْ أَوْفى بِما عاهَدَ عَلَيْهُ اللَّهَ فَسَيُؤْتِيهِ أَجْراً عَظِيماً ﴿۱۰﴾
محقّقاً کسانی که با تو بیعت می‌کنند(1)، در حقیقت با خدا بیعت می‌کنند(2)؛ دست خدا بر فراز دستهای آنان است؛ هر که پیمان شکنی کند، به زیان خویش پیمان شکسته است؛ و هر که به پیمانی که بر آن(3) عهد خدایی بسته است وفا کند، به زودی [خدا] پاداشی بزرگ به او خواهد داد.512
فتح (48)
10
"اشاره به بیعت رضوان است که در آیه 18 فتح(همین سوره) مشروح‌تر آمده است.
به آیه 80 نساء(4) توجّه فرمایید.
در عبارت «علیهُ الله» ، بنابر قاعده ادبی، ضمیر «هُ» می‌بایست با کسره بیاید. اما در نسخه مشهور قرآن - روایتِ حَفص از قرائتِ عاصِم - از قرن دوم هجری چنین ثبت شده و به همین شکل باقی مانده است، لکن در سیزده نسخه دیگر از قرائتهای چهارده‌گانه قرآن، تماماً بصورت «ما أنسانیهِ» ثبت شده که صحیح‌تر می‌نماید. عبارت «ما أنسانیهُ» در آیه 63 کهف(18) نیز از همین مقوله است."