سوره فاطر (35) - به وجودآورنده
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
به نام خدای گسترده‌مهر [و] جاودان‌مهر-
فاطر (35)
-
الْحَمْدُ لِلَّهِ فاطِرِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ جاعِلِ الْمَلائِكَةِ رُسُلاً أُولِي أَجْنِحَةٍ مَثْنى وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ يَزِيدُ فِي الْخَلْقِ ما يَشاءُ إِنَّ اللَّهَ عَلى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ ﴿۱﴾
ستایش(1) خاصّ خدای آفریننده آسمانها و زمین است که فرشتگان را با بالهای(2) [قدرت متفاوتِ(3)] دوگانه و سه‌گانه و چهارگانه(4)، فرستادگانی(5) [برای اجرای فرمان خود] قرار داد(6)؛ در آفرینش هر چه بخواهد، می‌افزاید، که خدا بر هر کاری تواناست.434
فاطر (35)
1
حمد در زبان عرب به معنای سپاس و ستایش - هر دو - آمده است؛ سپاس در برابر نعمت و ستایش در برابر کمالات ذاتی او. برای توضیح بیشتر به زیرنویس آیه 34 فاطر(35) مراجعه فرمایید.
اجنحه: جمع جَناح: بال.
علامه طباطبایی در المیزان گفته است: جهازی که فرشتگان برای حرکت از آسمان به زمین و بالعکس به آن مجهزند، «جناح» نامگذاری شده است و این نامگذاری مستلزم آن نیست که فرشتگان دو بال نظیر مرغان داشته باشند.
واژه‌های مثنی و ثلاث و رباع به معنی دو دو، سه سه و چهار چهار است؛ چون در مورد همه فرشتگان مطرح است، منظور این است که هر یک دو یا سه و یا چهار بال دارند.
رسول، فرستاده خدا برای انجام مأموریتی ویژه است که می‌تواند فرشته یا انسان باشد؛ آیه 75 حج(22) : اللّه یصطفی من الملائکة رسلا و من الناس در این مورد گویاست.
برای توجیه افزوده، پاره‌ای از مأموریتهای آنان را برای مثال در آیات 61 انعام(6) و 21 یونس(10) و 31 عنکبوت(29) و 80 زخرف(43) و 18 ق(50) و 10 و 11 انفطار(82) ملاحظه فرمایید.
ما يَفْتَحِ اللَّهُ لِلنَّاسِ مِنْ رَحْمَةٍ فَلا مُمْسِكَ لَها وَ ما يُمْسِكْ فَلا مُرْسِلَ لَهُ مِنْ بَعْدِهِ وَ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ ﴿۲﴾
هر رحمتی را که خدا در حق مردم بگشاید، بازدارنده‌ای نخواهد داشت، و هر نعمتی را که بازدارد، فرستنده‌ای پس از او وجود ندارد؛ و اوست فرا دست و فرزانه(1).434
فاطر (35)
2
مفهوم این آیه به بیان دیگری در آیات 107 یونس(10) و 17 احزاب(33) آمده است.
يا أَيُّهَا النَّاسُ اذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ هَلْ مِنْ خالِقٍ غَيْرُ اللَّهِ يَرْزُقُكُمْ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ فَأَنَّى تُؤْفَكُونَ ﴿۳﴾
ای مردم، نعمت خدای را بر خود به یاد آورید؛ آیا آفریننده‌ای جز خدا وجود دارد که شما را از آسمان و زمین روزی دهد؟ معبودی جز او نیست، پس چگونه [از راه بندگی او] بازگردانده می‌شوید؟!434
فاطر (35)
3
وَ إِنْ يُكَذِّبُوكَ فَقَدْ كُذِّبَتْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِكَ وَ إِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ ﴿۴﴾
اگر تو را تکذیب می‌کنند، [امر تازه‌ای نیست] قبل از تو [نیز] رسولانی مورد تکذیب قرار گرفتند؛ و همه کارها به خدا بازگردانده می‌شود(1).435
فاطر (35)
4
مفهوم آیه به بیان دیگر در آیه 43 فصلت(41) آمده است.
يا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَلا تَغُرَّنَّكُمُ الْحَياةُ الدُّنْيا وَ لا يَغُرَّنَّكُمْ بِاللَّهِ الْغَرُورُ ﴿۵﴾
ای مردم، بی‌گمان وعده خدا راست است، پس مباد زندگی دنیا فریبتان دهد، و شیطان(1) شما را در برابر خدا گستاخ گرداند.435
فاطر (35)
5
برای توجیه ترجمه «غرور» به شیطان، به آیه 120 نساء(4) توجّه فرمایید.
إِنَّ الشَّيْطانَ لَكُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا إِنَّما يَدْعُوا حِزْبَهُ لِيَكُونُوا مِنْ أَصْحابِ السَّعِيرِ ﴿۶﴾
شیطان دشمن شماست، شما هم او را دشمن گیرید؛ او فقط گروه خویش را فرا می‌خواند تا همه دوزخی گردند(1).435
فاطر (35)
6
مفهوم آیه به بیان دیگر در آیه 4 حج(22) آمده است.
الَّذِينَ كَفَرُوا لَهُمْ عَذابٌ شَدِيدٌ وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَ أَجْرٌ كَبِيرٌ ﴿۷﴾
انکارورزان مجازاتی سخت [در انتظار] خواهند داشت؛ و مؤمنان نیکوکار، آمرزش و پاداشی بزرگ.435
فاطر (35)
7
أَ فَمَنْ زُيِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ فَرَآهُ حَسَناً فَإِنَّ اللَّهَ يُضِلُّ مَنْ يَشاءُ وَ يَهْدِي مَنْ يَشاءُ فَلا تَذْهَبْ نَفْسُكَ عَلَيْهِمْ حَسَراتٍ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ بِما يَصْنَعُونَ ﴿۸﴾
آیا کسی که رفتار زشتش در نظرش آراسته شده(1) و آن را نیکو می‌پندارد [همچون کسی است که واقع‌بین است]؛ خدا هر که را بخواهد، گمراه کند(2) و هر که را بخواهد [و شایسته بیند]، هدایت کند(3)؛ مباد وجود تو به خاطر دریغ و اندوه بر آنان تباه گردد(4)؛ که خدا به آنچه می‌کنند داناست.435
فاطر (35)
8
به آیه 25 فصلت(41) و نیز به آیات 103-105 کهف(18) توجّه فرمایید.
به آیه 34 غافر(40) کذلک یضل اللّه من هو مسرف مرتابتوجّه فرمایید؛ در آیات 27 ابراهیم(14) و 74 غافر(40) هم به ترتیب تصریح شده که خدا ظالمان و انکارورزان را گمراه می‌کند.
به آیه 27 رعد(13) و یهدی الیه من اناب توجّه فرمایید؛ و برای توضیح بیشتر و کامل تر، به زیرنویس سوّم آیه 142 بقره(2) مراجعه فرمایید.
موضوع دردمندی پیامبرص نسبت به مشکلات مردم، در آیات 6 کهف(18) و 3 شعراء(26) نیز آمده است و در آیه 128 توبه(9) نیز توضیح کلی‌تر داده شده است.
وَ اللَّهُ الَّذِي أَرْسَلَ الرِّياحَ فَتُثِيرُ سَحاباً فَسُقْناهُ إِلى بَلَدٍ مَيِّتٍ فَأَحْيَيْنا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها كَذلِكَ النُّشُورُ ﴿۹﴾
خداست که بادها را فرستاد، آنگاه [بادها] ابری را برانگیزند و ابرها را به سرزمین[های] خزان‌زده و خشک می‌رانیم و زمین را پس از خزان و خشکی‌اش، بدان حیات می‌بخشیم؛ تجدیدِ حیات [انسانها نیز] چنین است.435
فاطر (35)
9
مَنْ كانَ يُرِيدُ الْعِزَّةَ فَلِلَّهِ الْعِزَّةُ جَمِيعاً إِلَيْهِ يَصْعَدُ الْكَلِمُ الطَّيِّبُ وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ يَرْفَعُهُ وَ الَّذِينَ يَمْكُرُونَ السَّيِّئاتِ لَهُمْ عَذابٌ شَدِيدٌ وَ مَكْرُ أُولئِكَ هُوَ يَبُورُ ﴿۱۰﴾
هر که خواهان عزّت است، عزّت به تمامی دست خداست(1)؛ گفتار شایسته، به سوی او اوج می‌گیرد و عمل شایسته آن [گفتار] را رفعت می‌بخشد(2)؛ و آنان که با دسیسه به تبهکاری می‌پردازند(3)، مجازاتی سخت [در انتظار] خواهند داشت؛ و [نهایتاً] دسیسه آنان تباه خواهد شد.435
فاطر (35)
10
به آیه 139 نساء(4) توجّه فرمایید؛ ضمناً مفهوم این بخش از آیه به بیان دیگر در آیات 81 و 82 مریم(19) آمده است.
به آیه 24 ابراهیم(14) توجّه فرمایید.
مصداق آن را در آیات 33 سبأ(34) و 22 و 23 نوح(71) ملاحظه فرمایید.