سوره عبس (80) - چهره در هم کشید
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
به نام خدای گسترده‌مهر [و] جاودان‌مهر-
عبس (80)
-
عَبَسَ وَ تَوَلَّى ﴿۱﴾
چهره در هم کشید و روی برتافت،585
عبس (80)
1
أَنْ جاءَهُ الْأَعْمى ﴿۲﴾
از اینکه [در موقعیتی حساس] آن نابینا به سراغش آمده بود(1).585
عبس (80)
2
در مورد شأن نزول آیات پیوسته 1 تا 10، غالب مفسّران گفته‌اند: در جلسه‌ای که پیامبر مکرّم (ص) با تنی چند از اشراف قریش برای دعوت آنان به اسلام مذاکره می‌کرد، «عبداللّه ابنِ امّ مَکتوم» وارد شد و بدلیل نابینایی متوجّه جلسه پیامبر با دیگران نشد و با تکرار از او تقاضای آموزش قرآن می‌کرد. حضرت پیامبر(ص) که گرم مذاکرات مهمی بود، ناخودآگاه روی در هم کشید. سپس با نزول این آیات مورد عتاب و اصلاح قرار گرفت. بدین قرار، این آیات همان طور که در آیات 11 و 12 این سوره آمده، برای عموم درس هدایت و عبرتی است جاودانه. تفسیر نمونه نقل می‌کند که بعد از این ماجرا، پیامبر(ص) همواره «ابن امّ مکتوم» را گرامی می‌داشت و هنگامی که او را می‌دید، می‌فرمود: مرحبا به کسی که پروردگارم به خاطر او مرا مورد عتاب قرار داد؛ و نیز مجمع‌البیان از حضرت صادق(ع) روایت کرده است که پیامبر هر وقت «ابن امّ مکتوم» را می‌دید، می‌گفت: به خدا قسم دیگر هرگز خدا مرا درباره تو سرزنش نخواهد کرد و آنقدر نسبت به او لطف و مهربانی می‌کرد که او شرمنده می‌شد. برخی از مفسّران نوشته‌اند که کسی که روی ترش کرد، فردی از جمع مخاطبان پیامبر در این جلسه بوده است؛ ولی این نظر با سیاق ادامه آیات پیوسته 3 تا 10 در خطاب به پیامبر، سازگار نیست. لازم به یادآوری است که موارد دیگری نیز از عتاب به پیامبر مکرّم (ص) به مناسبت ترک اولی در قرآن آمده است؛ به آیات 1 تحریم(66)، 43 توبه(9) و 6 کهف(18) توجّه فرمایید؛ باید توجّه داشت که روی ترش کردن، یکی از این موارد بوده که به طور استثنائی در زندگی آن پیامبر عظیم‌الشأن رخ داده و بعد از آگاهی، با کرامت جبران شده است؛ برای توضیح بیشتر این آیات، به تفسیر نمونه و تفسیر نوین (استاد محمّدتقی شریعتی) مراجعه فرمایید.
وَ ما يُدْرِيكَ لَعَلَّهُ يَزَّكَّى ﴿۳﴾
خبر نداری، بسا که به پاکی گراید،585
عبس (80)
3
أَوْ يَذَّكَّرُ فَتَنْفَعَهُ الذِّكْرى ﴿۴﴾
یا پند پذیرد که برای او سودمند افتد.585
عبس (80)
4
أَمَّا مَنِ اسْتَغْنى ﴿۵﴾
امّا آن که خود را بی‌نیاز [از هدایت] می‌داند،585
عبس (80)
5
فَأَنْتَ لَهُ تَصَدَّى ﴿۶﴾
به او اقبال(1) می‌کنی؛585
عبس (80)
6
تصدّی: فعل مضارع است و در اصل «تتصدّی» است.
وَ ما عَلَيْكَ أَلاَّ يَزَّكَّى ﴿۷﴾
در حالی که اگر هم به پاکی نگراید، ایرادی بر تو نیست.585
عبس (80)
7
وَ أَمَّا مَنْ جاءَكَ يَسْعى ﴿۸﴾
امّا آن که شتابان نزد تو می‌آید،585
عبس (80)
8
وَ هُوَ يَخْشى ﴿۹﴾
درحالی که خداترس است(1)،585
عبس (80)
9
به آیه 10 اعلی(87) توجّه فرمایید.
فَأَنْتَ عَنْهُ تَلَهَّى ﴿۱۰﴾
تو از [توجّه به] او غفلت(1) می‌کنی؛585
عبس (80)
10
تلهّی: فعل مضارع است و در اصل «تتلهّی» است.
كَلاَّ إِنَّها تَذْكِرَةٌ ﴿۱۱﴾
هان! این [آیات] تذکر ویادآوری است؛585
عبس (80)
11
فَمَنْ شاءَ ذَكَرَهُ ﴿۱۲﴾
پس هرکه خواهد، از آن پند گیرد.585
عبس (80)
12
فِي صُحُفٍ مُكَرَّمَةٍ ﴿۱۳﴾
[این آیات] در صحیفه‌های پرارزشی است؛585
عبس (80)
13
مَرْفُوعَةٍ مُطَهَّرَةٍ ﴿۱۴﴾
بلندپایه و پاک،585
عبس (80)
14
بِأَيْدِي سَفَرَةٍ ﴿۱۵﴾
در دست سفیرانی بزرگوار و نیکوکار.585
عبس (80)
15
كِرامٍ بَرَرَةٍ ﴿۱۶﴾
ترجمه این آیه، در آیه قبل ادغام شده است.585
عبس (80)
16
قُتِلَ الْإِنْسانُ ما أَكْفَرَهُ ﴿۱۷﴾
نگونسار باد انسان، چه ناسپاس است.585
عبس (80)
17
مِنْ أَيِّ شَيْءٍ خَلَقَهُ ﴿۱۸﴾
مگر [خدا] او را از چه چیز آفریده است؟585
عبس (80)
18
مِنْ نُطْفَةٍ خَلَقَهُ فَقَدَّرَهُ ﴿۱۹﴾
از نطفه‌ای [بی‌مقدار(1)]؛ او را آفرید و سامان داد،585
عبس (80)
19
برای توجیه افزوده، به آیه 20 مرسلات(77) توجّه فرمایید.
ثُمَّ السَّبِيلَ يَسَّرَهُ ﴿۲۰﴾
سپس راه را بر او هموار کرد،585
عبس (80)
20
ثُمَّ أَماتَهُ فَأَقْبَرَهُ ﴿۲۱﴾
آنگاه او را مرگ می‌دهد و به خاک می‌سپارد،585
عبس (80)
21
ثُمَّ إِذا شاءَ أَنْشَرَهُ ﴿۲۲﴾
و به هنگامی که بخواهد، او را برانگیزد.585
عبس (80)
22
كَلاَّ لَمَّا يَقْضِ ما أَمَرَهُ ﴿۲۳﴾
هرگز [خاضع نشده و] آنچه را که خدا فرمان داده، هنوز به جای نیاورده است.585
عبس (80)
23
فَلْيَنْظُرِ الْإِنْسانُ إِلى طَعامِهِ ﴿۲۴﴾
پس انسان باید به غذای خویش توجّه کند [تا عنایت خدای را دریابد]،585
عبس (80)
24
أَنَّا صَبَبْنَا الْماءَ صَبًّا ﴿۲۵﴾
باران را در حدّ ضرورت فرو باریدیم،585
عبس (80)
25
ثُمَّ شَقَقْنَا الْأَرْضَ شَقًّا ﴿۲۶﴾
و زمین را [با رویاندن گیاه] به گونه‌ای شگفت انگیز از هم شکافتیم،585
عبس (80)
26
فَأَنْبَتْنا فِيها حَبًّا ﴿۲۷﴾
و دانه[ها]یی در آن رویاندیم،585
عبس (80)
27
وَ عِنَباً وَ قَضْباً ﴿۲۸﴾
و انگور و سبزه،585
عبس (80)
28
وَ زَيْتُوناً وَ نَخْلاً ﴿۲۹﴾
و زیتون و درخت خرما،585
عبس (80)
29
وَ حَدائِقَ غُلْباً ﴿۳۰﴾
و بوستانهای انبوه(1)،585
عبس (80)
30
غُلب: جمع غَلباء: درخت تنومند.
وَ فاكِهَةً وَ أَبًّا ﴿۳۱﴾
و میوه و چَراگاه،585
عبس (80)
31
مَتاعاً لَكُمْ وَ لِأَنْعامِكُمْ ﴿۳۲﴾
برای برخورداری شما و دامهای شما.585
عبس (80)
32
فَإِذا جاءَتِ الصَّاخَّةُ ﴿۳۳﴾
آنگاه که بانگ [برپایی رستاخیز] برآید؛585
عبس (80)
33
يَوْمَ يَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخِيهِ ﴿۳۴﴾
روزی که آدمی از برادرش بگریزد،585
عبس (80)
34
وَ أُمِّهِ وَ أَبِيهِ ﴿۳۵﴾
و نیز از پدر و مادرش،585
عبس (80)
35
وَ صاحِبَتِهِ وَ بَنِيهِ ﴿۳۶﴾
و همسر و فرزندانش.585
عبس (80)
36
لِكُلِّ امْرِئٍ مِنْهُمْ يَوْمَئِذٍ شَأْنٌ يُغْنِيهِ ﴿۳۷﴾
در آن روز هر یک از آنان گرفتاری ای دارد که برایش کافی است.585
عبس (80)
37
وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ مُسْفِرَةٌ ﴿۳۸﴾
چهره‌هایی در آن روز گشاده است،585
عبس (80)
38
ضاحِكَةٌ مُسْتَبْشِرَةٌ ﴿۳۹﴾
خندان و شادان(1)؛585
عبس (80)
39
مفهوم دو آیه اخیر به بیان دیگر در آیه 11 انسان(76) آمده است و علت آن در آیه 30 فصلت(41) آمده است.
وَ وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ عَلَيْها غَبَرَةٌ ﴿۴۰﴾
و بر چهره‌هایی در آن روز غبار [غم] نشسته است،585
عبس (80)
40
تَرْهَقُها قَتَرَةٌ ﴿۴۱﴾
آنان را تیرگی فرا گیرد(1).585
عبس (80)
41
افرادی که از این نظر نقطه مقابل آنان هستند، در آیه 26 یونس(10) توصیف شده‌اند.
أُولئِكَ هُمُ الْكَفَرَةُ الْفَجَرَةُ ﴿۴۲﴾
آنان همان کفرورزان بزهکارند.585
عبس (80)
42