سوره عبس (80) - چهره در هم کشید
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
به نام خدای گستردهمهر [و] جاودانمهر-
عبس (80)
-
عَبَسَ وَ تَوَلَّى ﴿۱﴾
چهره در هم کشید و روی برتافت،585
عبس (80)
1
أَنْ جاءَهُ الْأَعْمى ﴿۲﴾
از اینکه [در موقعیتی حساس] آن نابینا به سراغش آمده بود.585
عبس (80)
2
وَ ما يُدْرِيكَ لَعَلَّهُ يَزَّكَّى ﴿۳﴾
خبر نداری، بسا که به پاکی گراید،585
عبس (80)
3
أَوْ يَذَّكَّرُ فَتَنْفَعَهُ الذِّكْرى ﴿۴﴾
یا پند پذیرد که برای او سودمند افتد.585
عبس (80)
4
أَمَّا مَنِ اسْتَغْنى ﴿۵﴾
امّا آن که خود را بینیاز [از هدایت] میداند،585
عبس (80)
5
فَأَنْتَ لَهُ تَصَدَّى ﴿۶﴾
به او اقبال(1) میکنی؛585
عبس (80)
6
تصدّی: فعل مضارع است و در اصل «تتصدّی» است.
وَ ما عَلَيْكَ أَلاَّ يَزَّكَّى ﴿۷﴾
در حالی که اگر هم به پاکی نگراید، ایرادی بر تو نیست.585
عبس (80)
7
وَ أَمَّا مَنْ جاءَكَ يَسْعى ﴿۸﴾
امّا آن که شتابان نزد تو میآید،585
عبس (80)
8
وَ هُوَ يَخْشى ﴿۹﴾
درحالی که خداترس است(1)،585
عبس (80)
9
به آیه 10 اعلی(87) توجّه فرمایید.
فَأَنْتَ عَنْهُ تَلَهَّى ﴿۱۰﴾
تو از [توجّه به] او غفلت(1) میکنی(2)؛585
عبس (80)
10
تلهّی: فعل مضارع است و در اصل «تتلهّی» است.
در مورد شأن نزول این آیات، غالب مفسّران گفتهاند: در جلسهای که پیامبر اکرمص با تنی چند از اشراف قریش برای دعوت آنان به اسلام مذاکره میکرد، عبداللّه مکتوم وارد شد و چون نابینا بود، متوجّه نشد که پیامبر با دیگران جلسه دارد و با تکرار از او تقاضای آموزش قرآن میکرد. حضرت پیامبر(ص) که گرم مذاکرات مهمی بود، ناخودآگاه روی در هم کشید، و با نزول این آیات مورد عتاب قرار گرفت. بدین قرار، این آیات همان طور که در آیات 11 و 12 این سوره آمده، برای عموم درس هدایت و عبرتی است جاودانه. تفسیر نمونه نقل میکند که بعد از این ماجرا، پیامبر(ص) همواره ابن مکتوم را گرامی میداشت و هنگامی که او را میدید، میفرمود: مرحبا به کسی که پروردگارم به خاطر او مرا مورد عتاب قرار داد؛ و نیز مجمعالبیان از حضرت صادق(ع) روایت کرده است که پیامبر هر وقت ابن مکتوم را میدید، میگفت: به خدا قسم دیگر هرگز خدا مرا درباره تو سرزنش نخواهد کرد و آنقدر نسبت به او لطف و مهربانی میکرد که او شرمنده میشد. ولی برخی دیگر از مفسّران عقیده دارند که کسی که روی ترش کرد، ناشناسی از امویان بوده که با پیامبر مذاکره میکرده است؛ واللّه اعلم. لازم به یادآوری است که موارد دیگری نیز از عتاب به پیامبر اکرم(ص) به مناسبت ترک اولی در قرآن آمده است؛ به آیات 1 تحریم(66) ، 43 توبه(9) و 6 کهف(18) توجّه فرمایید؛ باید توجّه داشت که روی ترش کردن، یکی از این موارد بوده که به راستی به طور استثنایی همین یک بار در زندگی آن پیامبر عظیم الشأن اتّفاق افتاده است؛ برای توضیح بیشتر این آیات، به تفسیر نمونه و تفسیر نوین (استاد شریعتی) مراجعه فرمایید.