سوره زمر (39) - گروهها
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
به نام خدای گسترده‌مهر [و] جاودان‌مهر-
زمر (39)
-
تَنْزِيلُ الْكِتابِ مِنَ اللَّهِ الْعَزِيزِ الْحَكِيمِ ﴿۱﴾
نزول این کتاب از جانب خدای فرا دست و فرزانه است.458
زمر (39)
1
إِنَّا أَنْزَلْنا إِلَيْكَ الْكِتابَ بِالْحَقِّ فَاعْبُدِ اللَّهَ مُخْلِصاً لَهُ الدِّينَ ﴿۲﴾
این کتاب را آن گونه که باید، بر تو نازل کردیم، پس خدای را با خلوص اعتقاد بندگی کن.458
زمر (39)
2
أَلا لِلَّهِ الدِّينُ الْخالِصُ وَ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِياءَ ما نَعْبُدُهُمْ إِلاَّ لِيُقَرِّبُونا إِلَى اللَّهِ زُلْفى إِنَّ اللَّهَ يَحْكُمُ بَيْنَهُمْ فِي ما هُمْ فِيهِ يَخْتَلِفُونَ إِنَّ اللَّهَ لا يَهْدِي مَنْ هُوَ كاذِبٌ كَفَّارٌ ﴿۳﴾
آگاه باشید تنها طاعت و بندگی خالصانه برای خداست و بس(1)؛ و افرادی که غیر خدا را کارساز خود انتخاب کرده‌اند، [پندار باطلشان این است که:] آنان را فقط به خاطر اینکه ما را به خوبی به خدا نزدیک گردانند، بندگی می‌کنیم(2). خدا در موارد اختلافشان میان آنان [و موحدان راستین] داوری خواهد کرد؛ محقّقاً خدا کسی را که دروغ‌پردازی حق‌ستیز است، هدایت نخواهد کرد.458
زمر (39)
3
در این جمله آنچه را که فاعبداللّه مخلصا له الدّین در آیه قبل به طور خاصّ در مورد پیامبرص بیان کرده بود، برای همه تعمیم می‌دهد.
به آیات 18 یونس(10) و 97 و 98 شعراء(26) توجّه فرمایید.
لَوْ أَرادَ اللَّهُ أَنْ يَتَّخِذَ وَلَداً لاَصْطَفى مِمَّا يَخْلُقُ ما يَشاءُ سُبْحانَهُ هُوَ اللَّهُ الْواحِدُ الْقَهَّارُ ﴿۴﴾
اگر خدا می‌خواست فرزندی برگزیند، از میان آفریدگان خود هر چه می‌خواست برمی‌گزید، منزّه [از این نسبتها] است(1)؛ اوست خدای یگانه قهّار.458
زمر (39)
4
به آیه 68 یونس(10) توجّه فرمایید.
خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ بِالْحَقِّ يُكَوِّرُ اللَّيْلَ عَلَى النَّهارِ وَ يُكَوِّرُ النَّهارَ عَلَى اللَّيْلِ وَ سَخَّرَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِي لِأَجَلٍ مُسَمًّى أَلا هُوَ الْعَزِيزُ الْغَفَّارُ ﴿۵﴾
آسمانها و زمین را به حق [و باهدف] آفرید؛ شب را بر روز می‌پیچد و روز را بر شب، و خورشید و ماه را در خدمت [شما] گماشت(1)، که هر یک تا سرآمد معینی روان است(2)؛ آگاه باشید که اوست فرا دست و آمرزگار.458
زمر (39)
5
برای توجیه افزوده، به آیات 33 ابراهیم(14) و 12 نحل(16) توجّه فرمایید.
به آیات 1 و 2 تکویر(81) توجّه فرمایید.
خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ ثُمَّ جَعَلَ مِنْها زَوْجَها وَ أَنْزَلَ لَكُمْ مِنَ الْأَنْعامِ ثَمانِيَةَ أَزْواجٍ يَخْلُقُكُمْ فِي بُطُونِ أُمَّهاتِكُمْ خَلْقاً مِنْ بَعْدِ خَلْقٍ فِي ظُلُماتٍ ثَلاثٍ ذلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ لَهُ الْمُلْكُ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ فَأَنَّى تُصْرَفُونَ ﴿۶﴾
[خدا] شما را از منشاء حیاتی واحد آفرید، آنگاه زوجش را نیز از همان جنس پدید آورد(1) و برای [استفاده] شما هشت [فرد یا چهار] زوج(2) از دامها را پدید آورد؛ شما را در شکمهای مادرانتان طی مراحل مختلف(3) در نهانگاههای سه‌گانه[ی پرده مشیمیه، رحم و شکم] می‌آفریند؛ این است خدا، صاحب‌اختیار شما که فرمانروایی خاصّ اوست؛ معبودی جز او نیست؛ پس چگونه از راه [بندگی او] گردانده می‌شوید؟459
زمر (39)
6
به کتاب علمی قرآنی خلقت انسان شادروان دکتر یداللّه سحابی رجوع فرمایید.
برای توضیح بیشتر به آیات 143 و 144 انعام(6) و نیز به زیرنویس اوّل آیه 143 انعام(6) مراجعه فرمایید.
به آیه 14 مؤمنون(23) مراجعه فرمایید.
إِنْ تَكْفُرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ عَنْكُمْ وَ لا يَرْضى لِعِبادِهِ الْكُفْرَ وَ إِنْ تَشْكُرُوا يَرْضَهُ لَكُمْ وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى ثُمَّ إِلى رَبِّكُمْ مَرْجِعُكُمْ فَيُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ ﴿۷﴾
اگر ناسپاسی کنید، [بدانید که] خدا از شما بی‌نیاز است(1)؛ و[لی] ناسپاسی بندگانش را نمی‌پسندد؛ و اگر سپاسگزاری کنید، آن را بر شما می‌پسندد؛ و هیچ کس بار گناه دیگری را بر عهده نخواهد داشت(2)؛ آنگاه بازگشت شما به پیشگاه صاحب‌اختیارتان است و شما را به آنچه می‌کردید آگاه می‌سازد(3)، که او به راز دلها داناست.459
زمر (39)
7
مفهوم این عبارت به بیان دیگر در آیات 8 ابراهیم(14) و 15 فاطر(35) آمده است.
پاسخ ادّعای انکارورزان است که در آیه 12 عنکبوت(29) آمده است.
به آیه 22 ق(50) توجّه فرمایید.
وَ إِذا مَسَّ الْإِنْسانَ ضُرٌّ دَعا رَبَّهُ مُنِيباً إِلَيْهِ ثُمَّ إِذا خَوَّلَهُ نِعْمَةً مِنْهُ نَسِيَ ما كانَ يَدْعُوا إِلَيْهِ مِنْ قَبْلُ وَ جَعَلَ لِلَّهِ أَنْداداً لِيُضِلَّ عَنْ سَبِيلِهِ قُلْ تَمَتَّعْ بِكُفْرِكَ قَلِيلاً إِنَّكَ مِنْ أَصْحابِ النَّارِ ﴿۸﴾
هر گاه انسان دچار گزندی شود، صاحب‌اختیارش را [به نیایش] می‌خواند، در حالی که به درگاه او بازمی‌آید؛ و چون او را نعمتی از جانب خویش ارزانی دارد، مشکلی را که قبلاً [دفع] آن را از خدا می‌خواست، از یاد می‌بَرَد و برای خدا [در قدرت] همتایانی قائل می‌شود، تا [دیگران را هم] از راه او گمراه سازد(1)؛ بگو: چندصباحی با ناسپاسی برخوردار باش که [سرانجام] دوزخی هستی(2).459
زمر (39)
8
معنی و مفهوم این آیه به بیان دیگری در آیه 49 زمر(همین سوره) آمده است.
تهدیدی که در این بخش از آیه به کار رفته، در آیات 3 حجر(15) ، 54 مؤمنون(23) ، 83 زخرف(43) و 17 طارق(86) آمده است.
أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ آناءَ اللَّيْلِ ساجِداً وَ قائِماً يَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَ يَرْجُوا رَحْمَةَ رَبِّهِ قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَ الَّذِينَ لا يَعْلَمُونَ إِنَّما يَتَذَكَّرُ أُولُوا الْأَلْبابِ ﴿۹﴾
[آیا چنین کسی رستگار است] یا آن کس که در ساعات شب در حال سجده و قیام به طاعت [خدا(1)] مشغول است و از [مجازات] آخرت ترسان و به رحمت صاحب‌اختیار خویش امیدوار است؟ بگو: آیا اهل دانش با جاهلان یکسانند؟ تنها خردمندانِ با خلوص پند می‌پذیرند.459
زمر (39)
9
به زیرنویس سوّم آیه 34 نساء(4) مراجعه فرمایید.
قُلْ يا عِبادِ الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا رَبَّكُمْ لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا فِي هذِهِ الدُّنْيا حَسَنَةٌ وَ أَرْضُ اللَّهِ واسِعَةٌ إِنَّما يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَيْرِ حِسابٍ ﴿۱۰﴾
بگو: ای بندگانِ با ایمان من، در برابر صاحب‌اختیار خویش پروا کنید؛ افرادی که نیکویی می‌کنند، [علاوه بر آخرت، در این جهان هم] پاداش نیکو دارند(1)؛ زمین خدا فراخ است [اگر برای حفظ روش خود دچار مشکل شدید، مقام و موقع خود را رها کنید(2)]؛ قطعاً پاداش پایداران بی‌دریغ عطا خواهد شد.459
زمر (39)
10
به آیات 30 نحل(16) و 51 غافر(40) توجّه فرمایید. نقطه مقابل نیکوکاران، بدکارانند که آنان هم در هر دو جهان بدی دارند، به آیات 85 و 114 بقره(2) ، 56 آل‌عمران(3) و 34 رعد(13) توجّه فرمایید.
برای روشن شدن منظور آیه از «فراخی زمین خدا»، با آیات 97 نساء(4) و 56 عنکبوت(29) مقایسه فرمایید.