سوره حج (22) - حج
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
به نام خدای گسترده‌مهر [و] جاودان‌مهر-
حج (22)
-
يا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمْ إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَيْءٌ عَظِيمٌ ﴿۱﴾
ای مردم، در برابر صاحب‌اختیارتان پروا کنید، که زلزله رستاخیز(1) پدیده‌ای است بزرگ.332
حج (22)
1
به آیه 4 واقعه(56) توجّه فرمایید.
يَوْمَ تَرَوْنَها تَذْهَلُ كُلُّ مُرْضِعَةٍ عَمَّا أَرْضَعَتْ وَ تَضَعُ كُلُّ ذاتِ حَمْلٍ حَمْلَها وَ تَرَى النَّاسَ سُكارى وَ ما هُمْ بِسُكارى وَ لكِنَّ عَذابَ اللَّهِ شَدِيدٌ ﴿۲﴾
روزی(1) که رستاخیز را مشاهده کنید، هر مادر شیرده از کودکی که شیر[ش] می‌دهد، غافل شود(2) و هر زن بارداری بار خویش فرو نهد و مردم را مست(3) تصوّر می‌کنی، در حالی که مست نیستند، ولی مجازات خداست که شدید است [و از تصوّر آن متوحّش و حیرانند].332
حج (22)
2
کلمه «یوم» در قرآن، هم برای مدّت کوتاه به کار رفته، چنانکه در آیه 43 هود(11) آمده است. لا عاصم الیوم من امراللّه الاّ من رحم (امروز در برابر فرمان خدا هیچ نگاهدارنده‌ای نیست مگر برای کسی که] خدا بر او [رحم کند)؛ و هم برای مدّت بسیار طولانی، چنانکه در آیه 4 معارج(70) آمده است تعرج الملائکة والرّوح فی یوم کان مقداره خمسین الف سنة (فرشتگان و روح به سوی او بالا می‌روند در روزی که مقدارش پنجاه هزار سال است)؛ و نیز به معنی وقت آمده چه شب چه روز چنانکه در آیه 29 رحمن(55) آمده است کلّ یوم هو فی شأن(هر زمان او در حال اجرای برنامه‌ای است). بنابراین یوم را نمی‌توان مطلقاً به معنی روز گرفت.
هول و هراس رستاخیز عمومیت ندارد و شامل پرواپیشگان نمی‌شود؛ به آیات 170 آل‌عمران(3) ، 103 انبیاء(21) و 89 نمل(27) توجّه فرمایید.
سُکاری: جمع سَکران: مستان.
وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يُجادِلُ فِي اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَ يَتَّبِعُ كُلَّ شَيْطانٍ مَرِيدٍ ﴿۳﴾
بعضی از مردم ناآگاهانه درباره خدا به مجادله برمی‌خیزند و هر شیطان متمرّدی را پیروی می‌کنند؛332
حج (22)
3
كُتِبَ عَلَيْهِ أَنَّهُ مَنْ تَوَلاَّهُ فَأَنَّهُ يُضِلُّهُ وَ يَهْدِيهِ إِلى عَذابِ السَّعِيرِ ﴿۴﴾
چنین مقدّر شده است که هر که شیطان را کارساز خود انتخاب کند، او به گمراهی‌اش کشاند و به مجازات سوزان راهبری‌اش کند.332
حج (22)
4
يا أَيُّهَا النَّاسُ إِنْ كُنْتُمْ فِي رَيْبٍ مِنَ الْبَعْثِ فَإِنَّا خَلَقْناكُمْ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ ثُمَّ مِنْ مُضْغَةٍ مُخَلَّقَةٍ وَ غَيْرِ مُخَلَّقَةٍ لِنُبَيِّنَ لَكُمْ وَ نُقِرُّ فِي الْأَرْحامِ ما نَشاءُ إِلى أَجَلٍ مُسَمًّى ثُمَّ نُخْرِجُكُمْ طِفْلاً ثُمَّ لِتَبْلُغُوا أَشُدَّكُمْ وَ مِنْكُمْ مَنْ يُتَوَفَّى وَ مِنْكُمْ مَنْ يُرَدُّ إِلى أَرْذَلِ الْعُمُرِ لِكَيْلا يَعْلَمَ مِنْ بَعْدِ عِلْمٍ شَيْئاً وَ تَرَى الْأَرْضَ هامِدَةً فَإِذا أَنْزَلْنا عَلَيْهَا الْماءَ اهْتَزَّتْ وَ رَبَتْ وَ أَنْبَتَتْ مِنْ كُلِّ زَوْجٍ بَهِيجٍ ﴿۵﴾
ای مردم، اگر در امر رستاخیز تردید دارید(1)، ما شما را [طی مراحل مختلف، به ترتیب] از خاک، نطفه، جنین ابتدایی(2) و پاره گوشتی بی‌شکل و شکل‌گرفته آفریدیم، [این مراحل را بیان کردیم] تا بر شما روشن کنیم [که امر پیچیده خلقت به دست ماست]؛ و جنین‌هایی را که بخواهیم، تا مدّتی معین در رحمها[ی مادران] قرار می‌دهیم، آنگاه شما را به صورت کودکی بیرون می‌آوریم، آنگاه [شما را پرورش دهیم] تا به حدّ رشدتان برسید؛ و بعضی از شما دچار مرگ [زودرس] خواهند شد و بعضی دیگر به پست‌ترین [مرحله] عمر بازگردانده می‌شوند، به گونه‌ای که پس از دانش [فراوان] هیچ چیز ندانند؛ و [برانگیزش شما همین گونه است که] زمین را خشک و خاموش می‌بینی و چون باران را بر آن فروفرستیم، به جنبش آید و رشد کند و از هرگونه گیاه بهجت انگیز برویاند.332
حج (22)
5
تردید آنان را از برانگیزش، در آیه 78 یس(36) ملاحظه فرمایید.
به زیرنویس آیه 2 علق(96) مراجعه فرمایید.
ذلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَ أَنَّهُ يُحْيِ الْمَوْتى وَ أَنَّهُ عَلى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ ﴿۶﴾
این همه بدان سبب است که خدا حق است و اینکه مردگان را زنده خواهد کرد و بر هر کاری تواناست؛333
حج (22)
6
وَ أَنَّ السَّاعَةَ آتِيَةٌ لا رَيْبَ فِيها وَ أَنَّ اللَّهَ يَبْعَثُ مَنْ فِي الْقُبُورِ ﴿۷﴾
و [نیز به سبب] آنکه رستاخیز بدون هیچ تردید آمدنی است و خدا خفتگان در گورها را برمی‌انگیزد.333
حج (22)
7
وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يُجادِلُ فِي اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَ لا هُدىً وَ لا كِتابٍ مُنِيرٍ ﴿۸﴾
بعضی از مردم ناآگاهانه و بدون هدایت و کتاب روشنی، درباره خدا به مجادله برمی‌خیزند؛333
حج (22)
8
ثانِيَ عِطْفِهِ لِيُضِلَّ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ لَهُ فِي الدُّنْيا خِزْيٌ وَ نُذِيقُهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ عَذابَ الْحَرِيقِ ﴿۹﴾
[آن هم] با حالت تکبّر(1) تا [مردم را] از راه خدا گمراه سازد؛ [مسلّماً] در دنیا رسوایی خواهد داشت و در روز رستاخیز مجازاتِ آتش را به او می‌چشانیم.333
حج (22)
9
معنی تحت‌اللفظ آن این است: «در حال پیچیدن پهلو» و اصطلاحاً برای بیان حالت تکبّر و اعراض به کار می‌رود و اصطلاح را نمی‌توان تحت‌اللفظ ترجمه کرد.
ذلِكَ بِما قَدَّمَتْ يَداكَ وَ أَنَّ اللَّهَ لَيْسَ بِظَلاَّمٍ لِلْعَبِيدِ ﴿۱۰﴾
این [مجازات] نتیجه رفتار گذشته توست، و [گرنه] ظلم فاحشی نسبت به بندگان [می‌بود که] دور از [شأن] خداست(1).333
حج (22)
10
به زیرنویس آیه 182 آل‌عمران(3) مراجعه فرمایید.