سوره توبه (9) - بازگشت
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
به نام خدای گسترده‌مهر [و] جاودان‌مهر-
توبه (9)
-
بَراءَةٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ إِلَى الَّذِينَ عاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ ﴿۱﴾
این [اعلام] بیزاری خدا و رسولش نسبت به مشرکینی است که [با آنان] پیمان بسته‌اید [و رعایت حرمت آن را نمی‌کنند(1)].187
توبه (9)
1
برای توجیه افزوده، با آیه 4 توبه(همین سوره) توبه مقایسه فرمایید.
فَسِيحُوا فِي الْأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَ اعْلَمُوا أَنَّكُمْ غَيْرُ مُعْجِزِي اللَّهِ وَ أَنَّ اللَّهَ مُخْزِي الْكافِرِينَ ﴿۲﴾
با این حال [شما انکارورزان] چهار ماه [مهلت دارید که] در سرزمین [مکه آزادانه] آمد و شد کنید و آگاه باشید که خدای را به تنگ نخواهید آورد، و خدا انکارورزان را رسوا می‌سازد.187
توبه (9)
2
وَ أَذانٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ يَوْمَ الْحَجِّ الْأَكْبَرِ أَنَّ اللَّهَ بَرِيءٌ مِنَ الْمُشْرِكِينَ وَ رَسُولُهُ فَإِنْ تُبْتُمْ فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَ إِنْ تَوَلَّيْتُمْ فَاعْلَمُوا أَنَّكُمْ غَيْرُ مُعْجِزِي اللَّهِ وَ بَشِّرِ الَّذِينَ كَفَرُوا بِعَذابٍ أَلِيمٍ ﴿۳﴾
و این اعلامی است از خدا و رسولش به [عموم] مردم، در روز حج بزرگتر(1) که خدا و رسولش از شرک‌‌‌ورزان جدایی دارند؛ اگر توبه کنید، به نفع شماست و اگر روی برتابید، آگاه باشید که خدای را به تنگ نخواهید آورد؛ و انکارورزان را از مجازاتی دردناک خبر بده(2)؛187
توبه (9)
3
منظور روزهای حج در سال نهم هجری است که تنها سالی بود که هر دو گروه مسلمانان و مشرکین حضور داشتند و جمعیت انبوهی تشکیل شده بود. از سال بعد به موجب آیه 28 توبه(همین سوره) ، ورود مشرکین به خانه کعبه در مراسم حج ممنوع شد و قبل از آن هم ورود مسلمانان ممنوع بود.
به زیرنویس دوّم آیه 21 آل‌عمران(3) توجّه فرمایید.
إِلاَّ الَّذِينَ عاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ ثُمَّ لَمْ يَنْقُصُوكُمْ شَيْئاً وَ لَمْ يُظاهِرُوا عَلَيْكُمْ أَحَداً فَأَتِمُّوا إِلَيْهِمْ عَهْدَهُمْ إِلى مُدَّتِهِمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَّقِينَ ﴿۴﴾
به جز مشرکانی که با آنان پیمان بسته‌اید و هیچ بخشی از [آن را به زیان] شما نقض نکردند و با هیچ کس علیه شما همدست نشدند؛ به پیمان آنان تا پایان مدّت وفا کنید، که خدا پرواپیشگان را دوست می‌دارد.187
توبه (9)
4
فَإِذَا انْسَلَخَ الْأَشْهُرُ الْحُرُمُ فَاقْتُلُوا الْمُشْرِكِينَ حَيْثُ وَجَدْتُمُوهُمْ وَ خُذُوهُمْ وَ احْصُرُوهُمْ وَ اقْعُدُوا لَهُمْ كُلَّ مَرْصَدٍ فَإِنْ تابُوا وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّكاةَ فَخَلُّوا سَبِيلَهُمْ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ ﴿۵﴾
چون ماههای مورد احترام(1) سپری شد، آن مشرکان را [که از عهدشکنی دست برنداشته‌اند(2)] هر جا یافتید به قتل برسانید و آنان را محاصره و بازداشت نمایید و در هر گذرگاهی به کمینشان بنشینید(3)؛ امّا اگر توبه کنند و نماز برپا دارند و زکات بپردازند، راه را بر آنان باز گذارید؛ که خدا آمرزگاری است مهربان.187
توبه (9)
5
این مورد، ارتباطی با ماههای حرام معروف که در آیه 217 سوره بقره(2) به آن اشاره شده است ندارد، و منظور چهار ماه متوالی است که در آیه 2 مهلت داده شده و از روز عید قربان همان سال شروع شده است (سال نهم هجری).
برای توجیه افزوده، به آیه قبل و آیه 56 انفال(8) و آیه قبل از آن توجّه فرمایید. ضمناً «الف و لام» بر سر کلمه «مشرکین» به قرینه آیات قبل که مشرکان را دو دسته کرد، «الف و لام» جنس نیست، «الف و لام» عهد است و در رابطه با مشرکان پیمان شکن است.
به زیرنویس آیه 106 انعام(6) مراجعه فرمایید.
وَ إِنْ أَحَدٌ مِنَ الْمُشْرِكِينَ اسْتَجارَكَ فَأَجِرْهُ حَتَّى يَسْمَعَ كَلامَ اللَّهِ ثُمَّ أَبْلِغْهُ مَأْمَنَهُ ذلِكَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لا يَعْلَمُونَ ﴿۶﴾
هر گاه یکی از مشرکین از تو پناه بخواهد، به او پناه بده تا کلام خدا را بشنود، آنگاه او را به محلّ امنش برسان؛ چرا که آنان گروهی ناآگاهند.187
توبه (9)
6
كَيْفَ يَكُونُ لِلْمُشْرِكِينَ عَهْدٌ عِنْدَ اللَّهِ وَ عِنْدَ رَسُولِهِ إِلاَّ الَّذِينَ عاهَدْتُمْ عِنْدَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ فَمَا اسْتَقامُوا لَكُمْ فَاسْتَقِيمُوا لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَّقِينَ ﴿۷﴾
چگونه مشرکین [که همواره عهدشکنی می‌کنند] نزد خدا و رسولش پیمانی خواهند داشت؟ جز کسانی که که در [حومه] مسجدالحرام با آنان پیمان بستید(1) [و پیمان خود را محترم شمرده‌اند]؛ مادام که در برابر شما [به عهد خود] پایبند هستند، شما هم متقابلاً به عهد خود پایبند باشید، که خدا پرواپیشگان را دوست دارد.188
توبه (9)
7
منظور از این پیمان، همان پیمان صلح حدیبیه است.
كَيْفَ وَ إِنْ يَظْهَرُوا عَلَيْكُمْ لا يَرْقُبُوا فِيكُمْ إِلاًّ وَ لا ذِمَّةً يُرْضُونَكُمْ بِأَفْواهِهِمْ وَ تَأْبى قُلُوبُهُمْ وَ أَكْثَرُهُمْ فاسِقُونَ ﴿۸﴾
چگونه [با عهدشکنان، وفای به عهد توان کرد]؟ در حالی که اگر بر شما دست یابند، در مورد شما، نه [حق] خویشاوندی را رعایت می‌کنند و نه عهدی را؛ به زبان [بازی] شما را خشنود می‌سازند، و دلهای آنان ابا دارد و بیشترشان [پیمان شکن و] منحرفند.188
توبه (9)
8
اشْتَرَوْا بِآياتِ اللَّهِ ثَمَناً قَلِيلاً فَصَدُّوا عَنْ سَبِيلِهِ إِنَّهُمْ ساءَ ما كانُوا يَعْمَلُونَ ﴿۹﴾
آیات خدا را به بهایی ناچیز فروختند و [مردم را] از راه او بازداشتند(1)؛ به راستی رفتار زشتی داشتند.188
توبه (9)
9
مصداقهای «صد عن سبیل اللّه » را در آیات 168 آل‌عمران(3) ، 18 احزاب(33) و نیمه دوّم آیه 81 توبه(همین سوره) ملاحظه فرمایید.
لا يَرْقُبُونَ فِي مُؤْمِنٍ إِلاًّ وَ لا ذِمَّةً وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُعْتَدُونَ ﴿۱۰﴾
درباره هیچ فرد با ایمانی نه [حق] خویشاوندی را رعایت می‌کنند و نه عهدی را، و مردمی متجاوزند.188
توبه (9)
10